Bitcoin có hợp pháp không ở Mỹ và Việt Nam?

Bitcoin đã trở thành một trong những tài sản kỹ thuật số phổ biến nhất thế giới, nhưng tính hợp pháp của nó vẫn gây nhiều tranh cãi. Mỗi quốc gia có cách tiếp cận khác nhau: nơi thì coi là hàng hóa, nơi cho phép thanh toán, nơi lại siết chặt hoặc cấm hoàn toàn. Vậy ở Mỹ, trên toàn cầu và đặc biệt là tại Việt Nam, Bitcoin có hợp pháp không?

Vì sao tính hợp pháp của Bitcoin quan trọng

Bitcoin ra đời năm 2009 như một hệ thống tiền điện tử phi tập trung, không phụ thuộc vào ngân hàng hay chính phủ. Ban đầu, nó chủ yếu được cộng đồng công nghệ và các nhà đầu tư mạo hiểm quan tâm. Nhưng đến nay, Bitcoin đã trở thành một tài sản có giá trị vốn hóa hàng nghìn tỷ USD và được giao dịch toàn cầu. Vì vậy, việc hiểu rõ nó hợp pháp hay không trở nên cần thiết cho cả cá nhân lẫn doanh nghiệp.

Nếu một quốc gia công nhận Bitcoin là hợp pháp, người dân có thể mua, bán, nắm giữ và giao dịch mà không sợ vi phạm luật. Ngược lại, nếu bị coi là bất hợp pháp, việc đầu tư có thể bị phạt hoặc gặp rủi ro bị mất trắng khi nhà chức trách siết chặt. Đặc biệt, với nhà đầu tư Việt Nam đang giao dịch trên sàn quốc tế, sự khác biệt luật giữa các nước có thể ảnh hưởng đến quyền lợi và thuế.

Hầu hết các nước coi Bitcoin là tài sản chịu thuế. Nếu biết rõ tình trạng pháp lý, bạn sẽ chủ động hơn trong việc khai báo và đóng thuế, tránh rủi ro pháp lý. Tại Mỹ, lợi nhuận từ Bitcoin được tính là lãi vốn (capital gains); nhiều nước EU cũng áp dụng tương tự. Ở Việt Nam, chưa có hướng dẫn rõ ràng nhưng cơ quan thuế có thể áp dụng các nguyên tắc thu nhập cá nhân.

Khung pháp lý về Bitcoin trên thế giới

Các mô hình quản lý chính

Nhiều quốc gia phát triển chọn cách coi Bitcoin là tài sản kỹ thuật số thay vì tiền tệ. Ví dụ: Mỹ xếp Bitcoin vào nhóm hàng hóa do Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) quản lý; Đức coi đây là “tài sản tư nhân”; Úc và Canada cũng áp dụng khung thuế tài sản cho người nắm giữ. Mô hình này cho phép mua bán và đầu tư hợp pháp, nhưng nhà đầu tư phải tuân thủ quy định về thuế và chống rửa tiền.

Một số nước đi xa hơn bằng cách cho phép Bitcoin dùng để thanh toán. Tiêu biểu nhất là El Salvador, quốc gia đầu tiên công nhận Bitcoin là tiền hợp pháp vào năm 2021. Nhật Bản cho phép các công ty cung cấp dịch vụ thanh toán bằng tiền điện tử dưới sự giám sát của Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA). Tuy nhiên, ngay cả tại Nhật, Bitcoin vẫn chưa ngang hàng hoàn toàn với đồng Yên mà chỉ là “phương tiện thanh toán được quản lý”.

Một số nước lựa chọn hướng đi ngược lại vì lo ngại rủi ro tài chính và kiểm soát dòng tiền. Trung Quốc đã cấm triệt để giao dịch và khai thác Bitcoin từ 2021, đồng thời đóng cửa các sàn nội địa. Ấn Độ chưa cấm hoàn toàn nhưng áp dụng thuế suất rất cao (30%) và yêu cầu KYC nghiêm ngặt để hạn chế đầu cơ. Những thị trường này thường siết chặt vì sợ Bitcoin gây bất ổn cho hệ thống tiền tệ.

Xu hướng chung trong quản lý Bitcoin

Hầu hết các nước đều yêu cầu sàn giao dịch Bitcoin phải thu thập thông tin khách hàng (KYC – Know Your Customer) và tuân thủ quy định chống rửa tiền (AML – Anti-Money Laundering). Mục tiêu là ngăn chặn việc sử dụng Bitcoin cho tội phạm tài chính, tài trợ khủng bố và rửa tiền xuyên biên giới. Đây là điều kiện bắt buộc để sàn được cấp phép hoạt động hợp pháp tại nhiều thị trường lớn như Mỹ, EU hay Nhật Bản.

Các chính phủ coi Bitcoin là tài sản, nên lợi nhuận từ việc mua bán phải chịu thuế (thường là thuế thu nhập vốn hoặc thuế thu nhập cá nhân). Ở Mỹ, IRS yêu cầu khai báo chi tiết lãi/lỗ từ từng giao dịch; EU áp dụng các quy định tương tự; Úc, Canada cũng có hướng dẫn rõ ràng. Điều này giúp nhà nước thu được nguồn thuế lớn và giảm tình trạng đầu cơ không kiểm soát.

Thay vì coi Bitcoin là tiền tệ, nhiều quốc gia chọn phân loại nó là tài sản số hoặc hàng hóa để có cơ sở pháp lý. Cách làm này giúp dễ dàng áp dụng các luật về chứng khoán, hàng hóa, thuế và bảo vệ người tiêu dùng. Mỹ là ví dụ điển hình khi CFTC coi Bitcoin là hàng hóa, còn SEC loại trừ Bitcoin khỏi danh mục chứng khoán.

Bitcoin có hợp pháp ở Mỹ không?

Vị thế pháp lý của Bitcoin tại Mỹ

Bitcoin không phải là tiền tệ hợp pháp (legal tender) như đồng USD, nhưng việc sở hữu, mua bán và đầu tư Bitcoin là hợp pháp trên phạm vi liên bang. Mỹ phân loại Bitcoin là hàng hóa kỹ thuật số (digital commodity) do Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) giám sát, thay vì chứng khoán do SEC quản lý.

Các sàn giao dịch Bitcoin hoạt động hợp pháp phải đăng ký với FinCEN (Mạng lưới Chống tội phạm tài chính) và tuân thủ các quy định về phòng chống rửa tiền. Một số bang còn có khung riêng, nổi bật là New York BitLicense, yêu cầu các doanh nghiệp crypto phải xin giấy phép và đáp ứng tiêu chuẩn an ninh, vốn tối thiểu và bảo vệ khách hàng.

Đặc biệt, Mỹ đã chấp thuận ETF Bitcoin hợp đồng tương lai từ năm 2021 và ETF Bitcoin giao ngay (spot) vào năm 2024, khẳng định rằng Bitcoin đã được công nhận rộng rãi như một loại tài sản đầu tư hợp pháp trong thị trường tài chính truyền thống

Thuế và quy định liên quan

Sở Thuế vụ Mỹ (IRS) coi Bitcoin là tài sản (property), do đó:

• Mọi giao dịch mua bán, chuyển đổi, chi tiêu bằng Bitcoin đều được coi là một sự kiện chịu thuế (taxable event).
• Lợi nhuận từ việc bán Bitcoin sẽ chịu thuế lãi vốn (capital gains tax) — ngắn hạn nếu nắm giữ dưới 1 năm, dài hạn nếu trên 1 năm.
• Khi nhận Bitcoin như một khoản thanh toán hoặc phần thưởng khai thác (mining), giá trị tính theo USD tại thời điểm nhận sẽ được tính là thu nhập chịu thuế.

Ngoài ra, các sàn giao dịch và ví lưu ký tại Mỹ phải áp dụng quy định KYC/AML nghiêm ngặt, báo cáo giao dịch đáng ngờ cho FinCEN, và cung cấp thông tin khách hàng khi được yêu cầu. Một số bang còn bổ sung thuế hoặc phí riêng cho hoạt động crypto.

Bitcoin tại Việt Nam — Có hợp pháp không?

Tình trạng pháp lý hiện nay

Ở Việt Nam, bitcoin không được công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp theo Luật Ngân hàng Nhà nước và Nghị định 101/2012. Cá nhân vẫn có thể mua, bán và nắm giữ bitcoin như một loại tài sản kỹ thuật số, nhưng việc dùng bitcoin để thanh toán hàng hóa, dịch vụ có thể bị xử phạt theo Nghị định 88/2019. Ngân hàng Nhà nước nhiều lần cảnh báo rủi ro liên quan đến tiền ảo, đồng thời Chính phủ đang nghiên cứu xây dựng khung pháp lý cho tài sản số trong tương lai.

Thuế và quản lý Bitcoin tại Việt Nam

Hiện chưa có quy định thuế riêng cho giao dịch bitcoin, nhưng thu nhập từ việc chuyển nhượng tài sản có thể được áp dụng theo nguyên tắc chung của thuế thu nhập cá nhân. Các sàn giao dịch chưa được cấp phép hoạt động chính thức, nhà đầu tư chủ yếu mua bán qua sàn quốc tế. Cơ quan quản lý đang xem xét cơ chế thử nghiệm và quy định để kiểm soát thị trường tiền mã hóa.

So sánh nhanh: Mỹ – Toàn cầu – Việt Nam

Lời khuyên cho nhà đầu tư Việt Nam

Ở Việt Nam, nhà đầu tư có thể mua, bán và nắm giữ bitcoin mà không vi phạm pháp luật, nhưng không nên sử dụng để thanh toán vì Nhà nước chưa công nhận bitcoin là phương tiện thanh toán hợp pháp. Việc thanh toán bằng bitcoin có thể bị xử phạt theo quy định hiện hành. Khi tham gia thị trường, nên chọn các sàn giao dịch uy tín, có xác minh danh tính (KYC) và bảo mật cao để giảm thiểu rủi ro lừa đảo hoặc mất tài sản. Ngoài ra, việc lưu trữ an toàn bằng ví lạnh hoặc ví cá nhân sẽ giúp bảo vệ tài sản trước nguy cơ bị hack.

Kết luận

Bitcoin hợp pháp để sở hữu và đầu tư tại nhiều quốc gia, trong đó có Mỹ, nhưng ít nơi công nhận nó là phương tiện thanh toán. Tại Việt Nam, người dân có thể mua bán và nắm giữ nhưng không được dùng để thanh toán, đồng thời cần theo dõi chính sách mới và chuẩn bị nghĩa vụ thuế khi khung pháp lý hoàn thiện.