Bộ Tư pháp điều tra cáo buộc thế chấp với Lisa Cook

Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang (Fed) Lisa Cook đang đối mặt với cáo buộc gian lận thế chấp và nỗ lực sa thải từ Tổng thống Donald Trump. Tranh cãi bắt nguồn từ việc bà mua một căn hộ tại Atlanta (Georgia) và một bất động sản khác ở Michigan trong thời gian gần nhau. Một số tài liệu cho thấy bà coi căn hộ tại Atlanta là nhà nghỉ dưỡng, trái ngược với cáo buộc nói cả hai đều được khai là “nơi cư trú chính” để hưởng ưu đãi tài chính.

Theo các giấy tờ mà Financial Times xem được, ngày 28/5/2021, Ngân hàng–Quỹ Liên minh Tín dụng Liên bang đã phát hành ước tính chi phí cho khoản vay mua bất động sản trị giá 625.000 USD tại Atlanta. Trong ước tính này, mục đích sử dụng được ghi rõ là “nhà nghỉ dưỡng”, tức không phải nơi ở chính.

Một tài liệu khác là bản bổ sung biểu mẫu an ninh SF-86, đề ngày 3/12/2021. Khi được yêu cầu liệt kê toàn bộ quyền lợi liên quan đến bất động sản, bà Cook khai địa chỉ ở Atlanta là “ngôi nhà thứ hai”. SF-86 là biểu mẫu dùng để thẩm tra lý lịch đối với các vị trí liên quan an ninh quốc gia, nên thông tin ở đây thường được rà soát kỹ. Nội dung hai tài liệu trên trước đó đã được Reuters đề cập đầu tiên.

Mũi dùi chỉ trích đến từ Bill Pulte, giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang (FHFA), đồng minh của ông Trump và là người thường xuyên phê phán Fed. Ông Pulte cho rằng các giấy tờ thế chấp “dường như cho thấy” bà Cook khai cả bất động sản ở Michigan lẫn Atlanta là nơi ở chính, dù mua cách nhau chỉ vài tuần. Việc khai “nơi cư trú chính” tại Mỹ có thể giúp người vay được lãi suất thấp hơn và một số ưu đãi thuế; do đó nếu cố tình khai sai, hành vi này có thể bị xem là gian lận. Trên mạng X, ông Pulte viết rằng nếu bà Cook “xin báo giá như nhà nghỉ dưỡng rồi lại ký thế chấp như nơi cư trú chính” thì “cực kỳ đáng lo ngại” và theo ông là có “ý định lừa đảo”. Những cáo buộc này đã thúc đẩy Bộ Tư pháp mở cuộc điều tra sơ bộ.

Bà Cook — do Tổng thống Joe Biden bổ nhiệm — gia nhập Hội đồng Thống đốc Fed năm 2022, trở thành phụ nữ da đen đầu tiên giữ cương vị này. Dù hiện chưa bị khởi tố, tháng trước ông Trump đã thông báo ý định sa thải bà với lý do “chính đáng” (“good cause”) dựa trên lập luận từ phía giám đốc FHFA. “Good cause” là thuật ngữ pháp lý hiếm khi được tòa án kiểm nghiệm với các thành viên Hội đồng Thống đốc, nên diễn biến này được xem là phép thử pháp lý quan trọng.

Đáp lại, bà Cook khởi kiện Nhà Trắng, cho rằng quyết định sa thải vi phạm luật điều chỉnh Fed và đe dọa tính độc lập của ngân hàng trung ương trước nhánh hành pháp. Vụ kiện được đánh giá là “mang tính bước ngoặt” vì có thể định hình ranh giới quyền lực giữa Nhà Trắng và Fed, không chỉ trong vấn đề nhân sự mà còn ở cách thức hoạch định chính sách tiền tệ.

Đầu tuần này, một thẩm phán tòa liên bang tại Washington cho phép bà Cook tạm thời trở lại công việc trong lúc vụ kiện tiếp diễn. Theo phán quyết, phía nguyên đơn “đã thể hiện rõ ràng” lập luận rằng việc sa thải có thể vi phạm khuôn khổ pháp lý áp dụng với Fed. Phía ông Trump đã kháng cáo và muốn tòa ra quyết định vào thứ Hai — ngay trước khi Ủy ban Thị trường Mở Liên bang (FOMC) nhóm họp ấn định lãi suất vào ngày hôm sau.

Nếu cuối cùng bà Cook bị loại, số ghế do ông Trump bổ nhiệm trong Hội đồng Thống đốc sẽ tăng lên bốn trên tổng số bảy, qua đó tạo thế đa số. Một đa số như vậy không chỉ có tiếng nói lớn hơn đối với lãi suất mà còn ảnh hưởng đến quy trình bổ nhiệm 12 chủ tịch Fed khu vực, cũng như các quyết định về quản trị và giám sát hệ thống ngân hàng trung ương.

Trong bối cảnh chính trị căng thẳng, ông Trump cùng các đồng minh chỉ trích Fed kịch liệt, từng gọi Chủ tịch Powell là “kẻ ngốc” và cho rằng Fed “đã quá chậm” trong việc hạ lãi suất. Theo bài báo, Fed duy trì lãi suất trong vùng 4,25%–4,5% từ tháng 12, một phần vì lo ngại xung đột thương mại có thể gây ra làn sóng lạm phát mới. Dù vậy, những người có quyền quyết định lãi suất được kỳ vọng sẽ cân nhắc hạ chi phí vay trong cuộc họp sắp tới nếu các tín hiệu suy yếu của thị trường lao động tiếp tục rõ rệt.

Để thấy vì sao tranh cãi “nơi ở chính” hay “nhà nghỉ dưỡng” lại quan trọng: theo thông lệ tín dụng tại Mỹ, “nơi cư trú chính” là căn nhà người vay sinh sống phần lớn thời gian trong năm. Khoản vay cho nhà ở chính thường có lãi suất ưu đãi hơn, yêu cầu trả trước (down payment) và mức dự phòng rủi ro thấp hơn so với cho vay đầu tư hoặc nhà nghỉ dưỡng. Ngược lại, “nhà nghỉ dưỡng” nói chung có điều kiện chặt chẽ hơn, lãi suất có thể cao hơn. Nếu thông tin khai báo mâu thuẫn giữa các hồ sơ (ví dụ: xin báo giá với tư cách nhà nghỉ dưỡng, nhưng lúc ký lại là nơi ở chính), các tổ chức cho vay có thể xem xét rủi ro gian lận. Bên cạnh đó, việc liệt kê tài sản trên biểu mẫu SF-86 càng làm tăng tính nhạy cảm vì đây là tài liệu phục vụ thẩm tra lý lịch an ninh.

Vì thế, vụ việc của bà Cook không chỉ là câu chuyện về hai bất động sản, mà còn là phép thử đối với nguyên tắc độc lập của Fed. Một phán quyết bất lợi có thể mở đường để nhánh hành pháp sử dụng lý do “chính đáng” nhằm can thiệp sâu hơn vào nhân sự của ngân hàng trung ương — điều mà nhiều nhà quan sát lo ngại sẽ làm xói mòn niềm tin thị trường vào khuôn khổ chính sách tiền tệ. Ngược lại, nếu tòa ủng hộ bà Cook, ranh giới pháp lý bảo vệ Fed trước áp lực chính trị sẽ được củng cố.

Hiện tại, bà Cook đã tạm thời trở lại nhiệm sở theo lệnh tòa; kháng cáo từ phía Nhà Trắng đang chờ xem xét. Mắt xích thời gian then chốt là phán quyết dự kiến trước thứ Hai — ngay trước cuộc họp FOMC — và kết quả điều tra của Bộ Tư pháp. Dù kết cục thế nào, vụ kiện cũng đã đặt ra những câu hỏi lớn về cách nước Mỹ cân bằng giữa trách nhiệm giải trình của giới chức và tính độc lập của ngân hàng trung ương.