Cơn sốt AI 3 nghìn tỷ đô la: Thành công hay bong bóng?

Năm nay, giới công nghệ Mỹ đang chứng kiến một trong những làn sóng đầu tư lớn nhất lịch sử hiện đại. Các tập đoàn hàng đầu sẽ chi gần 400 tỷ USD cho cơ sở hạ tầng phục vụ trí tuệ nhân tạo (AI). Những cái tên như OpenAI và Anthropic liên tục huy động hàng tỷ USD chỉ trong vài tháng, đẩy định giá tiến sát nửa nghìn tỷ USD. Các nhà phân tích dự đoán đến năm 2028, tổng vốn đầu tư cho trung tâm dữ liệu toàn cầu sẽ vượt 3 nghìn tỷ USD.

Quy mô khổng lồ này đặt ra câu hỏi: nếu cơn sốt đầu tư không thành công thì điều gì sẽ xảy ra? Ngay cả khi công nghệ đạt được tiềm năng, vẫn sẽ có vô số nhà đầu tư thua lỗ nặng. Còn nếu thất bại, cú sốc tài chính – kinh tế sẽ đến nhanh và dữ dội.

Cuộc đua đốt tiền

Đầu tư vào công nghệ mới không phải chuyện xa lạ. Lịch sử từng chứng kiến bong bóng đường sắt thế kỷ 19 hay “dotcom” đầu những năm 2000. Nhưng cơn sốt AI vượt xa các tiền lệ cả về quy mô lẫn tốc độ.

Những người lạc quan tin rằng trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – mô hình vượt trội con người trong hầu hết các tác vụ nhận thức – có thể xuất hiện chỉ trong vài năm tới. Công ty chạm đích đầu tiên sẽ gặt hái lợi nhuận khổng lồ. Điều này tạo nên áp lực “phải chi tiền bằng mọi giá”.

Kết quả là các tập đoàn công nghệ lớn đổ hàng trăm tỷ USD vào sức mạnh tính toán và trung tâm dữ liệu. Không chỉ Big Tech, hàng loạt nhà phát triển bất động sản, công ty năng lượng, thậm chí cả Oracle cũng tham gia. Giá cổ phiếu Oracle tăng vọt ngày 10/9 sau khi công bố dự báo đầy tham vọng về mảng điện toán đám mây AI, đưa Larry Ellison thành người giàu nhất thế giới trong thời gian ngắn.

Kịch bản lạc quan và bi quan

Trong kịch bản đẹp nhất, AGI xuất hiện, mở ra giai đoạn tăng trưởng kinh tế 20%/năm. Một số cổ đông sẽ thành “đại gia” mới. Nhưng song song, cũng sẽ có nhiều nhà đầu tư và chủ nợ mất trắng vì đặt cược sai.

Ở kịch bản thực tế hơn, công nghệ không phát triển đúng hướng dự đoán. Lịch sử cho thấy không phải cứ “công nghệ to nhất” là sẽ thắng. Thế kỷ 19, dòng điện xoay chiều đã loại bỏ điện một chiều dù trước đó được xem là chuẩn mực. Ngày nay, thay vì mô hình khổng lồ ngốn điện, các doanh nghiệp lại chuyển sang sử dụng mô hình nhỏ gọn, tiết kiệm tài nguyên hơn.

Ngoài ra, tiến trình ứng dụng AI có thể chậm hơn kỳ vọng vì hạn chế kỹ thuật, thiếu điện, hay rào cản quản lý. Khi kỳ vọng doanh thu hạ xuống, dòng vốn cũng sẽ rút lại, nhiều startup “đốt tiền” sẽ phá sản.

Di sản để lại

Không giống đường sắt hay cáp quang, phần lớn tài sản từ cơn sốt AI có thể không bền vững. Nhà ga, cầu đường thời đường sắt vẫn tồn tại; mạng cáp quang từ kỷ nguyên dotcom vẫn truyền dữ liệu. Nhưng hơn nửa chi phí AI đang dồn vào chip và máy chủ – những thứ nhanh chóng lỗi thời. Các trung tâm dữ liệu và hệ thống điện mới có thể tái sử dụng, nhưng phần lớn thiết bị phần cứng sẽ mất giá nhanh chóng.

Tác động tài chính

Tin tốt là hệ thống tài chính hiện tại đủ sức chịu đựng. Khác với bong bóng đường sắt thế kỷ 19 khiến ngân hàng Anh lỗ nặng, phần lớn vốn AI ngày nay đến từ lợi nhuận khổng lồ của các công ty công nghệ. Dù Meta hay nhiều hãng phải vay thêm nợ, họ vẫn có bảng cân đối mạnh và lợi nhuận ổn định.

Các quỹ đầu tư tư nhân, quỹ đầu tư mạo hiểm và quỹ quốc gia đang là “nhà tài trợ” chính, thay vì ngân hàng thương mại. Điều này giảm nguy cơ khủng hoảng tín dụng. Tuy nhiên, nếu cơn sốt lan quá rộng, rủi ro tài chính cũng sẽ tăng theo. Đặc biệt là các công ty điện lực – vốn đang phải vay nợ lớn để đáp ứng nhu cầu năng lượng cho AI – có thể đối mặt nguy cơ quá tải.

Kinh tế Mỹ chịu tác động kép

Theo ước tính, AI đã đóng góp tới 40% tăng trưởng GDP Mỹ trong năm qua – con số đáng kinh ngạc với một ngành chỉ chiếm vài phần trăm sản lượng. Nếu đầu tư AI bị cắt giảm, cú sốc sẽ đến từ ít trung tâm dữ liệu hơn, ít việc làm hơn, và tiêu dùng giảm.

Thị trường chứng khoán có thể chịu cú đòn mạnh. Danh mục đầu tư hiện nay tập trung quá nhiều vào nhóm Big Tech – những cổ phiếu hưởng lợi từ AI. Khi giá giảm, niềm tin và chi tiêu của giới giàu có thể suy yếu. Trong bối cảnh lãi suất cao và thuế quan gia tăng, nền kinh tế dễ bị tổn thương hơn.

Kết

Một khi cơn sốt quá lớn, “hậu quả dây chuyền” của cú sốc cũng sẽ nghiêm trọng hơn. Nếu AI đạt được kỳ vọng, lịch sử sẽ sang trang mới. Nhưng nếu không, sự theo đuổi điên cuồng này cũng sẽ được ghi vào sách giáo khoa – như một trong những bong bóng công nghệ lớn nhất thế kỷ.