Market Maker là gì? Vai trò nhà tạo lập thị trường crypto

Market maker là ai và vì sao họ quyết định mức độ mượt mà của giao dịch crypto. Nếu gặp thuật ngữ chưa quen ở phần đầu, bạn có thể mở bản đồ thuật ngữ giao dịch nền tảng để tra nhanh rồi quay lại đọc tiếp.

Market Maker là gì

Market maker là tổ chức hoặc cá nhân đứng ra tạo thanh khoản bằng cách báo giá mua và báo giá bán cùng lúc cho một tài sản. Họ đặt lệnh hai chiều liên tục để người mua có thể khớp ngay và người bán cũng có thể thoát ngay. Khi có người khớp về một phía, market maker sẽ cân bằng lại kho hàng bằng cách điều chỉnh báo giá hoặc phòng hộ ở nơi khác. Vai trò cốt lõi là giữ cho thị trường có người đứng sẵn ở hai đầu và hạn chế cảnh trống lệnh.

Nếu hình dung đơn giản, market maker giống như cửa hàng luôn treo bảng giá mua lại và bảng giá bán ra. Cửa hàng sống nhờ chênh lệch giữa hai bảng giá và nhờ kỹ thuật quản lý tồn kho. Bức tranh chi tiết về nơi lệnh chờ được xếp và khớp nằm trong order book mà bạn thấy trên sàn.

Vai trò market maker trong thanh khoản

Đặt lệnh hai chiều

Market makervừa là người bán và là người hấp thụ.

Market maker đặt lệnh mua ở dưới giá hiện tại và lệnh bán ở trên giá hiện tại. Khi có giao dịch, họ bổ sung lệnh ngay để lấp vào khoảng trống vừa khớp. Dòng chảy này giúp chuỗi khớp không bị đứt quãng. Với các cặp lớn, lượng lệnh của họ chiếm phần đáng kể trong sổ lệnh nên giá di chuyển đều tay hơn và ít nhảy bậc.

Spread và báo giá

Spread là khoảng cách giữa giá mua tốt nhất và giá bán tốt nhất. Spread hẹp thì chi phí vào lệnh thấp và giao dịch mượt hơn. Spread rộng thì trượt giá dễ xảy ra. Market maker là người ảnh hưởng trực tiếp tới độ rộng spread vì họ chính là bên treo bảng giá hai chiều. Bạn có thể đọc lại khái niệm và tác động thực tế tại spread trong giao dịch.

Cách market maker hoạt động

Mô tả cách thức hoạt động của nhà tạo lập thị trường.

Sổ lệnh và độ sâu

Độ sâu là lượng lệnh chờ tại mỗi mức giá. Market maker phân bổ lệnh theo nhiều nấc để tạo bậc thang khối lượng. Khi bên mua hoặc bên bán đẩy mạnh, độ sâu này hấp thụ bớt lực và làm giá đi đều hơn. Với cặp thanh khoản thấp, các nấc bậc thang bị thưa. Một lệnh lớn có thể quét qua nhiều nấc và tạo cú biến động giá mạnh.

Rủi ro nắm hàng

Market maker luôn có khả năng bị kẹt hàng khi dòng lệnh nghiêng về một phía quá nhanh. Họ đang ôm tài sản khi bị bán dồn dập hoặc đang âm vị thế khi bị mua ồ ạt. Vì vậy, họ phải quản lý tồn kho theo thời gian thực và chấp nhận lỗ nhỏ để giữ luồng khớp ổn định. Phần rủi ro này là lý do spread không thể bằng không.

Hedging và phí giao dịch

Để giảm rủi ro, market maker thường phòng hộ bằng hợp đồng phái sinh hoặc bằng tài sản tương quan. Họ có thể bán futures khi kho hàng giao ngay tăng quá nhanh và có thể mua lại khi dòng bán hạ nhiệt. Một phần nguồn thu đến từ chênh lệch mua bán và một phần đến từ ưu đãi phí dành cho lệnh cung cấp thanh khoản. Cơ chế phí maker và phí taker giúp khuyến khích họ đặt lệnh chờ thay vì khớp thẳng.

Market maker và trader cá nhân

Ảnh hưởng tới khớp lệnh

Trader cá nhân gặp market maker mỗi khi nhấn lệnh. Nếu bạn dùng lệnh thị trường, bạn khớp vào bảng giá do họ treo. Nếu bạn dùng lệnh giới hạn, lệnh đó có thể chen vào hàng cùng với lệnh của họ. Khi market maker rút bớt bảng giá vì tin tức lớn, thanh khoản co lại. Lúc này lệnh thị trường thường trượt mạnh hơn bình thường. Khung kiến thức về khối lượng giúp bạn nhận biết vùng thị trường đang dày hay mỏng, xem lại tại khối lượng giao dịch.

Khi nào spread rộng

Spread thường rộng ra trong giờ kém thanh khoản, khi có tin bất ngờ hoặc khi cặp giao dịch quá nhỏ. Khi độ sâu mỏng đi, market maker phải giãn bảng giá để quản lý rủi ro tồn kho. Người giao dịch nên ước lượng chi phí ẩn này trước khi bấm lệnh và cân nhắc dùng lệnh giới hạn ở thời điểm spread giãn ra.

Market maker trong crypto

CEX và DEX

Trên sàn tập trung, market maker chạy thuật toán đặt lệnh hai chiều dựa trên giá tham chiếu toàn thị trường. Họ cũng kết nối nhiều sàn để cân bằng quỹ và phòng hộ. Trên sàn phi tập trung, thanh khoản đến từ các nhóm cung cấp thanh khoản trong hợp đồng thông minh. Mô hình này không đặt lệnh chờ thủ công mà dùng công thức định giá. Dù cách triển khai khác nhau, mục tiêu chung vẫn là tạo thanh khoản và giảm trượt giá.

AMM có phải market maker

AMM là bộ tạo thị trường tự động. Hệ thống định giá theo công thức giữa hai tài sản trong một bể thanh khoản. Người cung cấp thanh khoản nhận phí giao dịch thay cho vai trò đặt bảng giá. AMM không đọc sổ lệnh vì không có sổ lệnh. Tuy vậy, AMM vẫn thực hiện chức năng cốt lõi của market maker là đứng sẵn ở hai phía để người dùng có thể đổi tài sản ngay lập tức.

Phí maker và taker là gì

Vì market maker phải chịu nhiều sức ép hơn nên phí giao dịch của họ thường rẻ hơn so với taker.

Phí maker là phí áp cho lệnh bổ sung thanh khoản vào sổ lệnh. Phí taker là phí áp cho lệnh rút thanh khoản ra khỏi sổ lệnh. Nhiều sàn đặt phí maker thấp hơn để khuyến khích vai trò tạo thị trường. Khi bạn đặt lệnh giới hạn và lệnh nằm chờ, bạn là maker. Khi bạn khớp lệnh thị trường, bạn là taker. Định nghĩa này đi đôi với bài viết riêng về market taker để bạn nhìn đủ hai phía.

Khuyến khích cung cấp thanh khoản

Chính sách phí là đòn bẩy để giữ spread hẹp và sổ lệnh dày. Khi phí maker rẻ hơn, người đặt lệnh chờ có động lực treo bảng giá dày hơn. Khi phí taker cao hơn một chút, người dùng cân nhắc dùng lệnh giới hạn thay vì bấm thị trường ở thời điểm spread giãn. Trên sàn phi tập trung, cơ chế phí và phần thưởng cho nhà cung cấp thanh khoản cũng phục vụ mục tiêu tương tự.

Thuật ngữ liên quan

Order book Spread Depth

Order book là nơi các lệnh chờ xếp hàng. Spread là khoảng cách giữa giá mua tốt nhất và giá bán tốt nhất. Depth là tổng khối lượng tích lũy tại mỗi nấc giá. Ba khái niệm này đi cùng nhau khi bạn ước lượng chi phí khớp lệnh trong thực tế. Bạn có thể xem lại chi tiết ở order book và spread.

Slippage và tick size

Slippage là chênh lệch giữa giá bạn trông đợi và giá thực tế sau khi khớp. Slippage đến từ spread rộng và độ sâu mỏng. Tick size là bước nhảy giá tối thiểu. Bước giá lớn quá làm bảng giá kém mịn và tăng chi phí ẩn khi vào ra. Khi giao dịch cặp nhỏ, hai yếu tố này thường gây bất ngờ cho người mới.

Maker và Taker

Maker là bên đặt lệnh chờ để tạo thanh khoản. Taker là bên khớp ngay để rút thanh khoản. Hai vai trò này chảy liên tục suốt phiên và tạo nên nhịp điệu của thị trường. Bạn có thể đọc thêm vai trò taker trong bài riêng về market taker để thấy bức tranh đầy đủ.

Kết luận market maker

Market maker là lớp hạ tầng sống còn của giao dịch. Họ là người treo bảng giá mua và bảng giá bán đồng thời để bạn có thể vào ra ngay. Họ mở đường cho thanh khoản chảy đều và giúp chi phí giao dịch ổn định hơn. Khi hiểu cách market maker báo giá và quản lý tồn kho, bạn sẽ biết vì sao có lúc spread hẹp và có lúc spread rộng. Bạn cũng sẽ biết khi nào nên đi lệnh giới hạn để giảm trượt và khi nào nên chấp nhận khớp thị trường để chắc chắn thoát lệnh. Định nghĩa trung lập về market maker trong tài chính truyền thống có ở Wikipedia – Market maker để bạn đối chiếu thêm góc nhìn.