Sự giao thoa giữa DeFi và AI đòi hỏi bảo mật minh bạch

DeFi được hỗ trợ bởi AI đang tạo ra lớp rủi ro bảo mật mới. Để bảo vệ các hệ thống phi tập trung, cộng đồng cần ưu tiên kiểm toán minh bạch và nghiêm ngặt.

Từ khi ra đời, hệ sinh thái tài chính phi tập trung (DeFi) liên tục đổi mới: các sàn phi tập trung (DEX), giao thức cho vay – đi vay, stablecoin… Bước tiến mới là DeFAI: DeFi được hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo. Trong DeFAI, các bot tự động được huấn luyện trên tập dữ liệu lớn có thể tăng hiệu quả giao dịch, quản trị rủi ro và tham gia bỏ phiếu quản trị.

Nhưng cũng như mọi cải tiến trên blockchain, DeFAI mở ra những cách tấn công mới. Muốn an toàn cho người dùng, cộng đồng phải nhìn thẳng vào các lỗ hổng đi kèm, thay vì để sự hứng khởi lấn át cảnh giác.

Tác nhân DeFAI khác gì hợp đồng thông minh truyền thống?

Phần lớn hợp đồng thông minh vận hành theo các điều kiện xác định trước kiểu “nếu X thì Y”, dễ kiểm toán nhờ tính minh bạch on-chain. Ngược lại, tác nhân AI mang tính xác suất: ra quyết định dựa trên dữ liệu luôn thay đổi, đầu vào trước đó và bối cảnh. Chúng biết diễn giải tín hiệu và thích nghi, không chỉ phản ứng theo kịch bản cố định. Điều này giúp tinh vi hơn nhưng cũng mở rộng không gian lỗi và khai thác.

Các phiên bản đầu tiên của bot giao dịch dùng AI trong những giao thức phi tập trung đã xuất hiện. Ví dụ, người dùng hoặc DAO triển khai bot quét mô hình thị trường và khớp lệnh trong vài giây. Tuy nhiên, đa số bot hiện chạy trên hạ tầng Web2, vô tình đưa điểm lỗi tập trung vào Web3.

Bề mặt tấn công mới của DeFAI

Sự tích hợp AI có thể tạo ra rủi ro mà ngành chưa sẵn sàng: thao túng mô hình, đầu độc dữ liệu huấn luyện, tấn công đầu vào đối nghịch. Hãy hình dung một tác nhân AI được huấn luyện để tìm cơ hội chênh lệch giá giữa các DEX: kẻ tấn công có thể can thiệp dữ liệu đầu vào để khiến bot thực hiện lệnh bất lợi hoặc rút tiền khỏi pool thanh khoản. Một tác nhân bị xâm phạm còn có thể đánh lừa cả giao thức, trở thành bàn đạp cho các cuộc tấn công lớn hơn.

Rủi ro càng trầm trọng vì đa số mô hình AI là “hộp đen”. Ngay cả nhà phát triển cũng khó lý giải đầy đủ cách ra quyết định của tác nhân — điều đi ngược tinh thần minh bạch và khả năng xác minh của Web3.

An ninh là trách nhiệm chung

Dù có ý kiến muốn “hãm phanh” DeFAI, xu hướng này nhiều khả năng vẫn tiến lên. Vì vậy, cần điều chỉnh cách tiếp cận bảo mật: xây dựng một mô hình tiêu chuẩn trong đó nhà phát triển, người dùng và đơn vị kiểm toán cùng xác lập thông lệ tốt nhất để giảm thiểu rủi ro.

Tác nhân AI phải được đối xử như bất kỳ phần hạ tầng on-chain nào khác: thận trọng và giám sát chặt chẽ. Cần kiểm tra nghiêm ngặt logic mã, mô phỏng kịch bản xấu nhất, triển khai “red team” để lộ diện hướng tấn công trước khi kẻ xấu lợi dụng. Ngành cũng nên phát triển chuẩn minh bạch như công bố mô hình, tài liệu và mã nguồn mở khi có thể.

Niềm tin trong hệ phi tập trung dưới thời DeFAI

Khi tác nhân AI có thể tự động nắm giữ tài sản, tương tác hợp đồng thông minh và bỏ phiếu quản trị, “niềm tin” không còn dừng ở việc xác minh logic; đó còn là xác minh “ý định”. Cần thiết kế cơ chế bảo đảm mục tiêu của tác nhân phù hợp với lợi ích ngắn hạn và dài hạn của giao thức và người dùng.

Con đường hướng tới tình báo an toàn và minh bạch

Giải pháp nên mang tính liên ngành. Mật mã học (ví dụ bằng chứng không tiết lộ) có thể giúp xác minh tính toàn vẹn hành động của AI; các khuôn khổ chứng thực on-chain hỗ trợ truy vết nguồn gốc quyết định. Các công cụ kiểm toán tích hợp AI có thể đánh giá tác nhân toàn diện như cách chúng ta đang kiểm toán mã hợp đồng thông minh.

Hiện tại, ngành vẫn còn khoảng cách. Kiểm toán nghiêm ngặt, minh bạch và kiểm tra sức chịu đựng là tuyến phòng thủ tốt nhất. Người dùng cân nhắc tham gia giao thức DeFAI nên xem xét liệu giao thức có áp dụng các nguyên tắc này cho lớp AI điều khiển hay không.

Đảm bảo tương lai của đổi mới AI

DeFAI không mặc định là không an toàn, nhưng khác biệt rõ so với hạ tầng Web3 hiện tại. Tốc độ áp dụng có nguy cơ vượt trước khung bảo mật. Lịch sử cho thấy: đổi mới thiếu an toàn là công thức cho thảm họa. Khi tác nhân AI sớm có thể hành động thay mặt người dùng, nắm giữ tài sản và định hình giao thức, toàn ngành phải chấp nhận một thực tế: mọi dòng logic AI vẫn là mã — và mọi dòng mã đều có thể bị khai thác.

Nếu muốn DeFAI phát triển mà không đánh đổi an toàn, hệ thống phải được thiết kế với bảo mật và minh bạch ngay từ đầu. Bất kỳ điều gì kém hơn đều dẫn tới những hệ quả mà chính phân quyền sinh ra để ngăn chặn.