Từ Continental đến tờ 10 đô la mới: 250 năm tiền Mỹ

Đồng đô la Mỹ không chỉ là phương tiện thanh toán, mà còn là biểu tượng quyền lực của nền kinh tế lớn nhất thế giới. Từ những tờ Continental yếu ớt thời Cách mạng, cho đến các thiết kế đầy màu sắc và công nghệ chống giả hiện đại, tiền Mỹ đã trải qua hành trình hơn 250 năm nhiều biến động. Mỗi lần thay đổi thiết kế đều gắn liền với bối cảnh lịch sử, phản ánh niềm tin, khủng hoảng.

1775: 2 triệu đô la đầu tiên

Khởi đầu của tiền Mỹ là một câu chuyện đầy khó khăn. Vào ngày 22 tháng 6 năm 1775, chỉ vài ngày sau trận Bunker Hill trong cuộc Cách mạng giành độc lập, Quốc hội Lục địa quyết định in 2 triệu đô la tiền giấy, gọi là “Continental Currency”. Đây được coi là nỗ lực đầu tiên để xây dựng một hệ thống tiền tệ thống nhất cho nước Mỹ non trẻ.

Điều thú vị là lúc đó công việc rất thủ công: 28 công dân Philadelphia được thuê để ký tên và đánh số từng tờ giấy. Tuy nhiên, do in quá nhiều, lại dễ bị làm giả, đồng Continental nhanh chóng mất giá trị. Đến năm 1781, tổng cộng hơn 241 triệu đô la Continental đã phát hành, nhưng chúng mất giá đến 500–1000 lần so với các loại tiền “cứng” như bạc hay vàng. Người dân thậm chí mỉa mai gọi chúng là “not worth a Continental” – không đáng một đồng Continental.

1792–1793: Những đồng xu đầu tiên

Bước tiếp theo trong lịch sử tiền Mỹ đến từ kim loại. Đạo luật Tiền tệ năm 1792 cho phép thành lập Sở Đúc tiền quốc gia tại Philadelphia. Năm 1793, những đồng xu đầu tiên chính thức xuất hiện, với 11.178 đồng bằng đồng được đúc ra để lưu hành.

Thiết kế ban đầu mang hình ảnh Nữ thần Tự do, nhưng không phải ai cũng hài lòng. Người dân chê rằng đồng xu quá cồng kềnh, thậm chí lớn hơn cả đồng 25 xu ngày nay, còn gương mặt và kiểu tóc của Nữ thần Tự do thì bị coi là không đẹp. Dù vậy, đây vẫn là cột mốc quan trọng, đặt nền móng cho hệ thống tiền xu quốc gia Hoa Kỳ, nơi mỗi thiết kế đều phản ánh tinh thần của thời đại.

1861: Những đồng “xanh” đầu tiên

Khi Nội chiến bùng nổ, chính phủ Hoa Kỳ phải đối mặt với nhu cầu tài chính khổng lồ. Để huy động tiền, chính phủ phát hành tiền giấy có in màu xanh ở mặt sau, được gọi là “greenbacks”. Đây là những tờ giấy nợ không hưởng lãi, nhưng nhanh chóng trở thành phương tiện thanh toán phổ biến đầu tiên trong đời sống hàng ngày.

Điều đáng chú ý là mọi tờ tiền Mỹ phát hành từ năm 1861 đến nay – bất kể cũ kỹ hay rách nát – đều vẫn có giá trị pháp lý. Nếu bạn may mắn tìm được một tờ greenback trong gác xép, bạn vẫn có thể mang đi đổi lấy giá trị tương ứng ở ngân hàng.

1864: Vì sao chỉ có “người đã khuất”

Một trong những quy định bất thành văn nhưng quen thuộc của tiền Mỹ là: chỉ những nhân vật đã qua đời mới được in chân dung. Điều này xuất phát từ một sự cố năm 1864, khi Bộ Tài chính cho phát hành tờ tiền 5 xu (Fractional Currency) có chân dung Spencer Clark – giám đốc Cục Tiền tệ Quốc gia.

Người dân phản ứng dữ dội, cho rằng đây là hành động tự quảng bá. Quốc hội ngay lập tức phải ra luật cấm in hình người sống lên tiền tệ. Kể từ đó, chân dung trên đồng đô la chỉ dành cho các vị tổng thống, quốc phụ và nhân vật lịch sử đã mất – một truyền thống vẫn còn duy trì đến ngày nay.

1905–1909: Màu sắc và Lincoln xuất hiện

Đầu thế kỷ 20, đồng tiền Mỹ có một bước ngoặt về thẩm mỹ. Năm 1905, Bộ Tài chính phát hành tờ Chứng chỉ vàng 20 USD với nền vàng rực rỡ, kèm con dấu đỏ nổi bật. Đây là lần cuối cùng trong gần 100 năm tiền Mỹ được in màu nền. Phải đến 2003, màu sắc mới quay lại với những tờ 20 đô la hiện đại.

Năm 1909, một sự kiện biểu tượng diễn ra: đồng xu penny in hình Abraham Lincoln được phát hành, thay thế đồng Indian Cent vốn khắc hình Nữ thần Tự do đội mũ da người bản địa. Đây là đồng xu đầu tiên vinh danh một tổng thống Mỹ, mở đường cho truyền thống in hình lãnh đạo quốc gia trên các mệnh giá tiền tệ.

1914–1929: Kỷ nguyên của Fed và bước ngoặt thiết kế

Năm 1914, Cục Dự trữ Liên bang (Federal Reserve) – ngân hàng trung ương của Mỹ – phát hành những tờ tiền đầu tiên mang tên “Federal Reserve Notes”. Tờ 10 USD in hình Andrew Jackson xuất hiện, nhưng chúng khá to, không tiện để gấp ví.

Đến năm 1929, một thay đổi lớn diễn ra: để giảm chi phí in ấn và thống nhất hệ thống, tất cả các tờ tiền bị thu nhỏ 30% và áp dụng thiết kế tiêu chuẩn. Đây chính là bước khởi đầu cho diện mạo đồng đô la “quen thuộc” mà chúng ta thấy ngày nay, vốn ít thay đổi suốt hơn 60 năm sau đó.

1957–1979: Khẩu hiệu, tờ 2 đô la và đồng Susan B. Anthony

Năm 1957, khẩu hiệu “In God We Trust” chính thức được in trên tiền giấy, bắt đầu từ tờ 1 USD. Dù trước đó đã xuất hiện trên tiền xu, nhưng từ đây, nó trở thành câu khẩu hiệu quốc gia gắn liền với đồng bạc xanh.

Đến năm 1976, Bộ Tài chính phát hành lại tờ 2 USD. Người dân xếp hàng dài để mua, tin rằng nó sẽ trở thành món đồ sưu tầm quý giá. Nhưng giống như phiên bản cũ, đồng 2 USD vẫn không được ưa chuộng và dần rơi vào lãng quên.

Năm 1979, đồng xu 1 USD Susan B. Anthony ra đời nhằm tôn vinh nhà hoạt động nữ quyền. Ý tưởng rất tiến bộ, nhưng thất bại trong thực tế: đồng xu quá giống đồng 25 xu khiến người dân khó phân biệt khi sử dụng. Xưởng đúc tiền vì thế tồn kho một lượng lớn không tiêu thụ được.

1990–2013: Kỷ nguyên chống giả và sự trở lại của màu sắc

Khi máy photocopy và công nghệ in phát triển, nạn tiền giả trở thành mối đe dọa lớn. Năm 1990, tờ 100 USD lần đầu tiên có dải bảo mật và chữ in siêu nhỏ. Chỉ vài năm sau, hầu hết các mệnh giá (trừ 1 và 2 USD) đều được bổ sung tính năng chống giả hiện đại.

Năm 2003, tiền Mỹ trở nên “màu sắc” trở lại. Tờ 20 USD được thiết kế lại với nền xanh lá, hồng đào và xanh dương, cùng hình đại bàng Mỹ. Năm 2004, tờ 50 USD thay đổi theo, và đến 2013, tờ 100 USD thế hệ mới ra mắt với công nghệ tiên tiến: dải bảo mật 3D, mực đổi màu, chi tiết in nổi.

2026 trở đi: Làn sóng thiết kế mới

Chính phủ Mỹ hiện đã công bố kế hoạch làm mới tiền tệ theo từng giai đoạn, với mục tiêu vừa chống giả, vừa hiện đại hóa thiết kế:

• 10 USD sẽ ra mắt năm 2026
• 50 USD vào năm 2028
• 20 USD vào năm 2030
• 5 USD vào năm 2032
• 100 USD vào năm 2034

Riêng tờ 1 USD sẽ không thay đổi diện mạo, vì quá nhỏ và ít giá trị để kẻ xấu bận tâm làm giả.

Kết luận

Lịch sử tiền Mỹ là lịch sử của một quốc gia: khởi đầu mong manh với đồng Continental vô giá trị, những lần cải tiến để củng cố niềm tin công chúng, cho đến ngày nay là cuộc chạy đua chống lại công nghệ làm giả tinh vi. Từng chi tiết in trên đồng đô la – từ chân dung tổng thống, màu sắc, cho đến dòng khẩu hiệu – đều là một lát cắt của câu chuyện nước Mỹ.