Trong vài năm qua, Bitcoin đã chứng minh tốt vai trò “vàng số”, nhưng để thanh toán hằng ngày — chuyển số tiền nhỏ, nhanh, phí rẻ — lớp chuỗi chính lại bị giới hạn bởi tốc độ và chi phí. Mạng lưới Lightning xuất hiện để giải quyết đúng điểm nghẽn đó.

Mạng lưới Bitcoin Lightning là gì?

Mạng lưới Lightning (Lightning Network, “Lightning”) là lớp thứ hai xây dựng trên Bitcoin để chuyển phần lớn giao dịch ra ngoài chuỗi chính. Nhờ vậy, thanh toán diễn ra gần như tức thì với chi phí rất thấp, còn blockchain Bitcoin đóng vai trò lớp quyết toán và trọng tài khi cần. Ý tưởng cốt lõi là tạo một mạng các kênh thanh toán hai chiều giữa người dùng; các cập nhật số dư diễn ra riêng tư ngoài chuỗi và chỉ ghi lên chuỗi khi mở/đóng kênh hoặc khi có tranh chấp.

Vì sao Lightning quan trọng với Bitcoin

Ngay trên chuỗi, Bitcoin bị giới hạn bởi kích thước khối và thời gian tạo khối trung bình 10 phút, nên công suất xử lý chỉ khoảng 3,3–7 giao dịch/giây—không đủ cho thanh toán với nhu cầu lớn. Lớp mở rộng như Lightning được thiết kế để “gánh” thông lượng, còn chuỗi chính chỉ xử lý các giao dịch cuối cùng.

Lightning hoạt động như thế nào?

Lightning là một mạng gồm nhiều nút (node) chạy phần mềm Lightning. Thay vì đưa mọi giao dịch lên toàn mạng Bitcoin, hai người chỉ cần mở một “kênh” chung, nạp vào ít BTC rồi cập nhật qua lại số dư giữa họ bằng các biên nhận tạm thời (chưa phát lên chuỗi). Khi kết thúc, họ đóng kênh và lúc đó mới ghi trạng thái ròng cuối cùng lên blockchain. Cách làm này gom hàng loạt thanh toán nhỏ thành đúng hai giao dịch on-chain (mở và đóng kênh), nên chuyển tiền gần như tức thì và phí rất thấp.

Kênh thanh toán Lightning là gì?

Một kênh là địa chỉ đa chữ ký 2-trên-2 của hai bên. Khi mở kênh, cả hai cam kết một lượng BTC vào địa chỉ đa chữ ký (giao dịch on-chain). Mọi lần “trả tiền” tiếp theo chỉ là cập nhật lại trạng thái cân bằng của kênh (ngoài chuỗi). Khi đóng kênh, một giao dịch on-chain sẽ thanh toán số dư ròng về ví mỗi bên. Không có “token phụ” nào sinh ra: đó vẫn là chính đồng bitcoin, chỉ là hoãn phát tín hiệu lên chuỗi chính.

Định tuyến thanh toán qua nhiều kênh

Bạn không cần kênh trực tiếp với người nhận. Lightning dùng cơ chế hợp đồng khóa băm theo thời gian (HTLC) để cho phép thanh toán “đi vòng” qua các nút trung gian một cách an toàn: người trung gian chỉ nhận được phí nếu thực sự chuyển tiếp thành công đến người nhận cuối. HTLC là “động cơ” của định tuyến đa chặng trên Lightning.

So sánh nhanh: on-chain Bitcoin và Lightning

Nguồn: Tổng quan khả năng mở rộng của Bitcoin và kiến trúc Lightning.

Truy cập Lightning: ví, invoice và trải nghiệm

Để dùng Lightning, người dùng cài ví hỗ trợ Lightning, nạp BTC và để ví xử lý việc mở kênh/liên kết thanh khoản (nhiều ví đã tự động hóa). Thanh toán thường diễn ra qua “invoice” theo chuẩn BOLT 11; chuẩn mới BOLT 12 (“offers”) đang được triển khai để linh hoạt hơn trong cách tạo yêu cầu thanh toán.

Trường hợp sử dụng

Lightning phù hợp cho chi trả nhỏ và lặp lại như tiền bo trên mạng xã hội, nội dung số/streaming, game, chuyển tiền vi mô xuyên biên giới và thanh toán thương mại điện tử trong thời gian thực. Báo cáo nghiên cứu của River cho thấy số lượng thanh toán Lightning ước tính tăng 1.212% trong hai năm (so với mốc 8/2021), gợi ý rằng hoạt động thực tế có thể tăng ngay cả khi các chỉ số công khai như dung lượng kênh đi ngang.

Ai đề xuất và tiêu chuẩn hóa Lightning?

Lightning được Joseph Poon và Thaddeus Dryja mô tả trong bản thảo “The Bitcoin Lightning Network: Scalable Off-Chain Instant Payments” (2015–2016). Các triển khai tương thích với nhau nhờ bộ đặc tả BOLT (Basis of Lightning Technology), do cộng đồng phát triển công khai trên GitHub.

Các triển khai Lightning phổ biến

Tất cả các triển khai này đều theo chuẩn BOLT để bảo đảm khả năng tương tác trong cùng một giao thức Lightning.

Tình hình mạng: dung lượng, node, kênh

Các chỉ số công khai như dung lượng kênh (tổng số BTC khóa trong các kênh) và số nút/kênh giúp hình dung quy mô mạng. Explorer Lightning của mempool.space ghi nhận dung lượng công khai quanh mức xấp xỉ 3.9–4.0 nghìn BTC gần đây; một số báo cáo nêu xu hướng giảm trong năm 2025 so với đỉnh lịch sử, trong khi hoạt động thanh toán ước tính vẫn tăng theo thời gian.

Lưu ý rằng, dung lượng công khai không phản ánh trọn vẹn mọi thanh toán (vì nhiều giao dịch diễn ra ngoài chuỗi và không phải lúc nào cũng đòi hỏi tăng dung lượng kênh).

Thuật ngữ/khái niệm kỹ thuật bạn sẽ gặp

Lightning dùng hóa đơn BOLT 11, đang chuyển dần sang “offers” (BOLT 12) để đề nghị thanh toán linh hoạt hơn; định tuyến dựa trên HTLC—một loại hợp đồng thông minh dùng hashlock và timelock để bảo đảm chỉ khi người nhận tiết lộ “bí mật” thì người trung gian mới nhận phí và người gửi mới hoàn tất thanh toán; nếu hết hạn mà không có bằng chứng, tiền tự hoàn lại. Ngoài ra, các cải tiến như “splicing” giúp gộp/tách vốn kênh mà không phải đóng/mở nhiều lần, từ đó giảm chi phí và đơn giản hóa trải nghiệm ví.