Hard Fork – Con dao hai lưỡi trong phát triển blockchain

Hard Fork là gì?

Hard Fork là một bản bản nâng cấp cứng quan trọng trong sẽ thay đổi các quy tắc cơ bản của mạng blockchain. Nó tạo ra một phiên bản blockchain mới không tương thích ngược với phiên bản cũ, dẫn đến hai blockchain khác nhau.

Có nhiều hard fork đã diễn ra nhưng nổi bật nhất là Bitcoin Hard Fork (2017) tạo ra Bitcoin Cash do bất đồng về kích thước mỗi block. Ethereum Hard Fork (2016) chia thành Ethereum và Ethereum Classic sau vụ hack DAO.

Nguyên nhân xảy ra hard fork

Hard Fork xảy ra khi có sự thay đổi lớn trong giao thức blockchain dẫn đến sự phân tách thành hai mạng riêng, dưới đây là những nguyên nhân chính.

Mâu thuẫn trong cộng đồng phát triển

Khi nhóm phát triển, thợ đào hoặc cộng đồng không thể thống nhất về hướng đi, Hard Fork trở thành giải pháp cuối. Ví dụ, Bitcoin Cash ra đời năm 2017 do tranh cãi về việc tăng kích thước block từ 1MB lên 8MB nhằm chứa nhiều giao dịch hơn.

Nâng cấp tính năng

Blockchain cần thay đổi để cải thiện hiệu suất, bổ sung chức năng mới. Ethereum đã nhiều lần Hard Fork (như London EIP-1559) để giảm phí gas và chuyển sang Ethereum 2.0 (Proof-of-Stake).

Vấn đề bảo mật

Nếu phát hiện lỗ hổng bảo mật tới mức nghiêm trọng sẽ buộc phải Hard Fork để khắc phục. Ví dụ, Ethereum Hard Fork năm 2016 đảo ngược giao dịch hack DAO dẫn đến sự ra đời của Ethereum Classic.

Xung đột về tầm nhìn

Một số thành viên muốn blockchain đi theo hướng khác (ví dụ: tập trung vào tốc độ giao dịch thay vì phi tập trung hoàn toàn). Điều này dẫn đến Hard Fork tạo ra blockchain mới như Bitcoin SV từ Bitcoin Cash.

Hard fork hoạt động như thế nào?

Hard Fork là quá trình chia tách blockchain thành hai phiên bản độc lập do có sự khác nhau ở quy tắc cơ bản. Để hiểu rõ cách thức hoạt động, chúng ta cần xem xét từng giai đoạn cụ thể.

Xem thêm:

• Tìm hiểu Bitcoin là gì trước khi xem xét các đợt hard fork quan trọng

Quy trình triển khai

Giai đoạn đầu tiên bắt đầu hardfork vẫn là đến từ cộng đồng đề xuất, thường xuất phát từ nhu cầu nâng cấp tính năng, khắc phục lỗ hổng hoặc giải quyết mâu thuẫn trong cộng đồng. Sau khi đề xuất được đưa ra, cộng đồng sẽ tiến hành thảo luận và biểu quyết. Quá trình này có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng tùy thuộc vào mức độ phức tạp.

Nếu mọi thứ ổn, các nhà phát triển sẽ chỉnh sửa phần mềm gốc với một phiên bản mới và cố định mốc thời điểm kích hoạt Hard Fork.

Phân tách blockchain

Khi Hard Fork được kích hoạt, hệ thống sẽ tạo ra một nhánh blockchain mới với các quy tắc đồng thuận mới. Tất cả các giao dịch sau thời điểm này sẽ được xử lý theo quy tắc của phiên bản mới. Điều quan trọng là cả hai phiên bản cũ và mới đều tiếp tục tồn tại song song.

Sự phân tách chỉ xảy ra khi có một bộ phận cộng đồng từ chối nâng cấp và tiếp tục duy trì phiên bản cũ dẫn tới có hai phiên bản blockchian khác nhau. Thực ra chúng không khác nhau hoàn toàn, chúng chỉ khác nhau từ thời điểm xảy ra hardfork mà thôi. Thực ra BitcoinCash và Bitcoin gốc đều là một, tuy nhiên từ 2017 trở đi thì chúng có lối đi riêng nhưng vẫn có quan hệ huyết thống.

Người dùng và thợ đào bị ảnh hưởng ra sao?

Đối với người dùng thông thường, Hard Fork thường mang lại lợi ích khi họ nhận được đồng coin mới trên cả hai mạng, nếu đều có giá trị bạn sẽ có thêm tiền. Tuy nhiên khi sử dụng cần cẩn thận khi thực hiện giao dịch trong thời gian chuyển đổi để tránh nhầm lẫn giữa hai mạng.

Thợ đào là người phải nói là quan trọng nhất, họ phải đối mặt với quyết định quan trọng rằng tiếp tục đào trên blockchain cũ hay chuyển sang blockchain mới. Sự lựa chọn này phụ thuộc vào lợi nhuận tiềm năng từ phần thưởng block và giá trị của đồng coin mới. Thông thườngcác thợ đào sẽ tập trung vào blockchain có tính bảo mật cao và cộng đồng ủng hộ mạnh hơn.

So sánh Hard Fork và Soft Fork

Cả Hard Fork và Soft Fork đều là các bản nâng cấp giao thức blockchain, nhưng chúng khác nhau về mức độ tương thích và cách triển khai. 

Xem thêm:

• Soft Fork: khác biệt và lợi ích so với Hard Fork

Điểm giống nhau

Cả Hard Fork và Soft Fork đều nhằm mục đích cải thiện blockchain như: Sửa lỗi bảo mật, nâng cấp tính năng hoặc tối ưu hiệu suất mạng. Để các fork diễn ra thì cả hai đều cần thợ đào quyết định chính, phần lớn thợ đào ưu tiên BTC hoặc ETH… do tính thanh khoản cao và giá trị vốn hoá lớn.

Sau 6–12 tháng, blockchain nào có cộng đồng mạnh và ứng dụng thực tế sẽ thu hút nhiều thợ đào hơn. Có thể thấy sau bản Fork The Verge của Ethereum vào năm 2022, 100% thợ đào PoW chuyển sang các blockchain khác (như Ethereum Classic, Ravencoin) do ETH chuyển sang cơ chế PoS. Các dữ liệu blockchain cho thấy thời điểm đó Hashrate Ethereum Classic đã tăng 200% sau Merge, cho thấy các thợ đào đã chuyển hết sang mạng này.

Khác biệt cốt lõi

Tiêu chí	Hard Fork	Soft Fork
Tương thích	Không tương thích ngược → tạo blockchain mới	Tương thích ngược → giữ nguyên mạng
Mức độ thay đổi	Thay đổi quy tắc cơ bản (vd: thuật toán đồng thuận)	Thay đổi nhỏ, không phá vỡ quy tắc cũ
Yêu cầu nâng cấp	Bắt buộc tất cả node phải cập nhật	Chỉ cần đa số node cập nhật
Ví dụ	Bitcoin Cash (tách từ Bitcoin), Ethereum Merge	SegWit (Bitcoin), BIP 66 (Bitcoin)

Tác động tới người dùng

Người dùng sẽ chịu nhiều ảnh hưởng trực tiếp từ Hard Fork. Những ai đang nắm giữ coin trước khi fork thường được nhận đồng coin mới miễn phí nếu sử dụng ví cá nhân. Ví dụ năm 2017 nếu bạn có 1 BTC sẽ nhận thêm 1 BCH khi Bitcoin Cash ra đời.

Tuy nhiên, người dùng trên sàn giao dịch sẽ không có những lợi ích này do ví sàn thường là tập trung. Các sàn lớn thường có thông báo về việc hỗ trợ phân phối coin fork, trong khi sàn nhỏ có thể bỏ qua luôn.

Điểm quan trọng nữa là sự biến động về giá sau khi fork diễn ra. Giá coin gốc có thể giảm sâu do hoạt động bán tháo, trong khi coin mới thường trải qua những đợt bơm – xả mạnh.

Những Hard Fork nổi bật

Hard Fork là những bước ngoặt quan trọng của một mạng blockchain khi có coin mới và thay đổi cục diện thị trường.

Bitcoin và Bitcoin Cash

Đây là một trong những Hard Fork gây tranh cãi nhất lịch sử tiền mã hóa, xuất phát từ bất đồng về khả năng mở rộng của Bitcoin. Trong khi Bitcoin giữ nguyên cấu trúc, sau này áp dụng SegWit và Lightning Network. Thì Bitcoin Cash lựa chọn cách tăng kích thước block, tập trung vào giao dịch rẻ và nhanh hướng tới trở thành phương tiện thanh toán.

Vào thời điểm fork diễn ra BTC không bị giảm mạnh và duy trì ở ngưỡng 2700$ – 2900$ sau khi fork, và sau đó tiếp tục tăng trong năm 2017. Ngược lại BitcoinCash rất biến động khi có lúc lên đến 700$ nhưng sau đó nhanh chóng giảm về khoảng 200$.

Tuy nhiên, trong tháng 12/2017 lúc thị trường crypto đạt đỉnh thì BitcoinCash đã tăng vọt lên ~4,000$ trong thời gian ngắn, trước khi sụp cùng thị trường. Từ đó tới nay BitcoinCash đã bị coi là một harkfork thất bại hoàn toàn.

Xem thêm:

• Điều gì khiến Bitcoin Cash ra đời và nó khác gì so với Bitcoin gốc?

Ethereum và Ethereum Classic

Một trong những hard fork nổi tiếng nhất trong lịch sử blockchain chính là cuộc chia tách giữa Ethereum và Ethereum Classic vào năm 2016.

Nguyên nhân xuất phát từ vụ hacker khai thác lỗ hổng trong The DAO, một dự án hợp đồng thông minh huy động hơn 150 triệu đô bằng ETH. Kẻ tấn công đã rút khoảng 60 triệu đô giá trị ETH nhờ lỗ hổng kỹ thuật. Mặc dù về mặt kỹ thuật đó là hợp lệ theo hợp đồng, nhưng cộng đồng xem đây là hành vi đánh cắp.

Tới đây một cuộc tranh cãi nổ ra, một bên ủng hộ “code is law” tức là chuyện xảy ra theo lẽ tự nhiên và không can thiệp. Bên còn lại muốn đảo ngược giao dịch và hoàn lại tiền cho nhà đầu tư. Cuối cùng, Ethereum tiến hành hard fork để hoàn tiền, tạo ra blockchain mới vẫn giữ tên Ethereum như hiện nay. Blockchain cũ không thay đổi gì đã trở thành Ethereum Classic.

Các hard fork khác đáng chú ý

Ngoài Bitcoin Cash và Ethereum Classic, còn nhiều đợt hard fork đáng chú ý khác như:

1. Bitcoin SV (Satoshi Vision)

Ra đời cuối năm 2018 sau khi cộng đồng Bitcoin Cash tiếp tục mâu thuẫn nội bộ. BSV do Craig Wright hậu thuẫn, tuyên bố muốn quay về “tầm nhìn ban đầu của Satoshi” với block size lên tới 128 MB, gây tranh cãi về tính thực tiễn và bảo mật.

2. Monero Hard Forks

Monero (XMR) là một dự án nổi tiếng về quyền riêng tư và thực hiện hard fork thường xuyên để nâng cấp tính ẩn danh và chống lại máy đào ASIC. Các fork thường không phân tách blockchain, mà là nâng cấp đồng thuận toàn mạng.

3. Ethereum Constantinople, Istanbul, London…

Mặc dù không tạo ra đồng mới, các hard fork này là một phần trong lộ trình nâng cấp Ethereum, giúp cải thiện hiệu suất, phí giao dịch và đã tạo đà cho quá trình chuyển sang Ethereum 2.0.

4. Bitcoin Gold (BTG)

Sinh ra vào năm 2017, nhằm “phi tập trung hóa lại việc đào Bitcoin” bằng cách chống lại ASIC, tuy nhiên dự án này dần mất đi ảnh hưởng do thiếu hỗ trợ cộng đồng và gặp phải nhiều vụ tấn công 51%.

Ưu và nhược điểm của Hard Fork

Ưu điểm

• Nâng cấp công nghệ
• Giải quyết mâu thuẫn
• Người dùng có coin miễn phí

Nhược điểm

• Chia rẽ cộng đồng
• Rủi ro bảo mật
• Biễn động giá mạnh

Hard Fork ảnh hưởng thế nào đến nhà đầu tư?

Đứng trước những đợt chia tách blockchain, nhà đầu tư có thể tận dụng cơ hội để kiếm lời nhưng cũng chuẩn bị để tránh sóng gió.

Rủi ro và cơ hội

Khi một đồng coin chuẩn bị Hard Fork, thị trường thường rơi vào trạng thái “vừa háo hức vừa lo sợ”. Một bên là cơ hội nhận đồng coin mới miễn phí, một bên là nguy cơ giá sụt giảm không phanh. Hội chứng FOMO luôn đạt đỉnh cao trong những đợt hardfork khiến nhà đầu tư mà tham lướt sóng rất dễ mất tiền.

Lịch sử đã chứng minh, những ai giữ Bitcoin trước đợt fork Bitcoin Cash năm 2017 đều được chia phần trong “bữa tiệc miễn phí” này. Nhưng ngược lại, không ít nhà đầu tư đã phải trả giá khi vội vàng đổ tiền vào những đồng altcoin fork và tất nhiên giá giảm sốc không chạy kịp.

 Khi Ethereum Classic ra đời từ vụ fork năm 2016, giá ETC ban đầu chỉ bằng 5% so với ETH. Nhưng ai ngờ, sau vài năm, đồng coin này vẫn sống dai dẳng và có thời điểm tăng giá gấp hàng chục lần – Đó chính là rủi ro và cơ hội, rủi ro càng cao thì lợi nhuận càng lớn.

Cách chuẩn bị trước một hard fork

Bước đầu tiên và quan trọng nhất là di chuyển coin từ sàn giao dịch về ví tiền Bitcoin, ví lạnh, hoặc ví cá nhân. Lịch sử đã có quá nhiều trường hợp sàn từ chối trao coin fork cho người dùng, hoặc tệ hơn là sàn bùng tiền đóng cửa luôn.

Kinh nghiệm từ các đợt fork trước cho thấy, thị trường thường biến động tiêu cực trong giai đoạn này. Có những đồng coin tăng vọt trước fork rồi sụp đổ ngay sau đó, cũng có những đồng âm thầm tăng giá khi mọi người đã quên dần tin tức.

Cuối cùng, đừng bao giờ bỏ qua yếu tố cộng đồng. Một Hard Fork thành công cần sự ủng hộ từ đông đảo thợ đào, nhà phát triển và người dùng. Do đó bạn nên nằm vùng ở các diễn đàn như Reddit, GitHub sẽ có cái nhìn toàn cảnh, từ đó đưa ra quyết định chuẩn hơn.

Kết luận

Hard Fork giống như những vụ ly hôn đầy drama trong làng crypto – có khi tạo ra những “cặp đôi vàng” (như Ethereum và Ethereum Classic), nhưng cũng không thiếu những “cuộc tình ngắn ngủi” (như Bitcoin Cash và Bitcoin SV).

Có những vụ chia tách êm đẹp như vụ Merge của ETH, cả hai bên đều phát triển tốt đẹp. Nhưng cũng có những vụ “đánh ghen” nảy lửa như Bitcoin Cash vs Bitcoin SV, khiến cả thị trường dậy sóng. Tóm lại là nhà đầu tư “đừng vội tin vào những lời hứa hẹn ngọt ngào, mà hãy đợi xem ai thực sự giữ được gia tài sau khi chia tay!“